Wat is vruchtgebruik?

Iemand die komt te overlijden is vaak zijn hele leven bezig geweest om iets op te bouwen. Een huis, inboedel, auto, eigen bedrijf of aandelen zijn hiervan de materiële resultaten. Maar wanneer iemand komt te overlijden moet er iets gebeuren met zaken zoals het huis, de erfenis en de belasting. In dat geval wordt dat overgedragen op een andere eigenaar. Dit wordt de vruchtgebruiker genoemd. Maar ook wanneer iemand iets schenkt kan er soms sprake zijn van vruchtgebruik. In dit artikel vertellen we je alle situaties waarin vruchtgebruik van toepassing is en hoe het precies werkt in het geval van bijvoorbeeld een woning, erfenis of belasting.

Wat is vruchtgebruik?

Wanneer iemand met een koophuis of nalatenschap komt te overlijden, dan moeten deze zaken verdeeld worden en van eigenaar veranderen. De personen die hiervoor benoemd worden, staan vermeld in het testament of worden aangewezen volgens wettelijke regels. De term vruchtgebruik komt uit het ‘plukken van vruchten’, oftewel je profiteert als vruchtgebruiker tot op zekere hoogte van een nalatenschap van een overleden persoon. Dit eigendom behoort door het vruchtgebruik dus toe tot jou, waarna je ook beslissingen mag nemen wat er met dit eigendom gebeurt. Het is wettelijk toegestaan om het eigendom te gebruiken. Er zijn twee manieren hoe vruchtgebruik verdeeld kan worden. Vruchtgebruik dat tot stand komt door middel van een testament en zonder een testament.

Vruchtgebruik zonder testament

Iemand die komt te overlijden maar geen testament heeft achtergelaten, heeft geen kans genomen om zijn nalatenschap te verdelen onder de mensen die hij het gunde. In dat geval, als deze persoon getrouwd is geweest, zal de partner die nog leeft het vruchtgebruik toebedeeld krijgen. De kinderen krijgen dan het zogenaamde blote eigendom, waar we hierna meer over vertellen. Wanneer er geen partner meer in leven is, dan gaat het vruchtgebruik naar de kinderen.

Vruchtgebruik met testament

Wanneer iemand overlijdt met een opgesteld testament, dan is dat de leidraad voor het bepalen van het vruchtgebruik. Wanneer de partner niet vermeld staat als vruchtgebruiker, dan kunnen dat bijvoorbeeld de kinderen zijn. In het testament mag in principe iedereen vernoemd worden als vruchtgebruiker.

Welke rechten heeft een vruchtgebruiker?

– Het goed waarover het vruchtgebruik geldt, mag gebruikt worden
– Er mogen inkomsten en ‘vruchten’ over het eigendom geïnd worden
– Het goed mag beheerd worden
– Het vruchtgebruik mag overgedragen worden

Welke plichten heeft een vruchtgebruiker?

– Er moet direct een inventaris worden opgemaakt van de goederen
– Er moet een borg opgesteld worden om de bloot eigenaar te beschermen
– Alle lasten moeten gedragen worden door de vruchtgebruiker
– Wanneer er ook schulden zijn, moet de rente hierop betaald worden
– De goederen moeten in dezelfde staat teruggegeven worden na het vruchtgebruik

Wat is het bloot eigendom?

Stel dat iemand komt te overlijden en een huis achterlaat. De partner en kinderen zijn nog steeds in leven en er is geen testament opgesteld. Dan betekent het dat de partner het vruchtgebruik heeft en de woning mag gebruiken. De kinderen worden dan zogenaamde bloot eigenaren. Dit betekent dat ze deels eigenaar zijn, maar geen vruchten kunnen plukken van de nalatenschap. Ze moeten het eigendom van de vruchtgebruiker respecteren en mogen alleen iets doen met de woning met toestemming van deze vruchtgebruiker.

Ook kunnen de kinderen in dat geval geen lasten dragen voor het geërfde goed. Is het eigendom zoals in dit voorbeeld een woning, dan heeft de waarde van de woning wel invloed op de waarde van het bloot eigendom. Deze daalt en stijgt tegelijk met de waarde van de woning. Wanneer de partner zou komen te overlijden, dan wordt de bloot eigenaar de vruchtgebruiker. Vanaf dat moment mogen er wel beslissingen gemaakt worden over de woning.

Verschillende vormen van vruchtgebruik

Vruchtgebruik kan op verschillende manieren plaatsvinden. Hieronder beschrijven we hoe vruchtgebruik werkt in het geval van een erfenis, woning en wat je met de belasting doet wanneer je een vruchtgebruiker bent.

Vruchtgebruik erfenis

Het kan ook zijn dat je het vruchtgebruik krijg over een geldsom. In dat geval kun je je natuurlijk niet aan de regel houden om het geldbedrag in stand te houden voor de blote eigenaren. Je bent de vruchtgebruiker, dus je moet er de vruchten van kunnen plukken. Om het verschil tussen vruchtgebruik en bloot eigenaarschap te berekenen, hanteert de Belastingdienst een formule. Het gaat om het percentage van de rekenrente (6%), vermenigvuldigd met een factor die hoort bij je leeftijd. Het bedrag wat daar uitkomt, is het bedrag dat je als vruchtgebruik mag gebruiken. De rest is bloot eigendom. Hieronder een voorbeeld:

Je bent 34 jaar, vruchtgebruiker en ontvangt een bedrag van 100.000 euro als erfenis.
Daar wordt 6% rekenrente over gerekend, dat is dus 6.000 euro.
Vervolgens zie je in Tabel 1 dat er een factor 14 geldt bij een leeftijd van 34 jaar.
Factor 14 x 6.000 euro = 84.000 euro. Dat is de waarde van het vruchtgebruik.
De bloot eigenaren krijgen in dit geval dus 16.000 euro.

Ging het in dit geval om iemand van 89 jaar die vruchtgebruiker zou worden, dan zou er een factor van 3 gelden. Het vruchtgebruik zou dan slechts 18.000 euro bedragen. De bloot eigenaren zouden dan 82.000 euro mogen verdelen.

Ditzelfde werkt met de waarde van een huis, al is dit iets lastiger omdat deze misschien niet verkocht wordt. Wel moet je hiermee rekening houden met de belasting, waar we verderop in het artikel meer over vertellen.

Vruchtgebruik woning

Wanneer je het vruchtgebruik over een woning krijgt, dan mag je gebruik maken van die woning. De bloot eigenaren moeten dan voorrang geven aan jouw wensen. In de tijd dat je de vruchtgebruiker bent mag je alles met de woning doen, tenzij in het testament beperkende voorwaarden zijn opgegeven. Je mag bijvoorbeeld de woning gebruiken om in te wonen, maar in sommige gevallen mag je ook de woning verhuren en daar inkomsten uit ontvangen.

Er zijn namelijk twee vormen van vruchtgebruik in het geval van een woning. Het gebruik van recht en het gebruik van bewoning. Wanneer je vruchtgebruik in de vorm van gebruik krijgt, dan mag je dus kiezen of je de woning zelf gaat bewonen of dat je bijvoorbeeld inkomsten uit de verhuur wilt krijgen. Wanneer het gaat om vruchtgebruik op basis van bewoning, dan krijg je alleen maar het recht om in de woning te wonen.

Vruchtgebruik vastleggen bij de notaris

Vruchtgebruik moet altijd vastgelegd worden door de notaris. Deze schrijf het vruchtgebruik dan in bij het Kadaster. Hiermee wordt ook direct vastgesteld welke rechten en plichten de vruchtgebruiker en de eigenaar hebben. Zo wordt er vastgelegd hoelang de vruchtgebruiker gebruik mag maken van de woning, of het overdraagbaar is en of er een mogelijkheid is een hypotheek op de woning af te sluiten of niet.

Vruchtgebruik belasting

Wanneer je vruchtgebruiker wordt, dan bezit je van de ene op de andere dag een groter vermogen. Met name als het gaat om een tweede huis schiet je vermogen direct omhoog. Daarnaast moet je ook erfbelasting betalen. Hieronder alle belastingen die bij vruchtgebruik en bloot eigendom komen kijken.

Erfbelasting

Wanneer je meer ontvangt dan de vrijstelling die geldt voor een erfenis dan moet je daarover erfbelasting betalen. Die vrijstelling voor een partner is ongeveer 650.000 euro en voor kinderen ongeveer 20.000 euro. Afhankelijk van het bedrag en de relatie tot de overledene is het percentage dat je aan belasting moet betalen 10% tot 40%. Hoeveel belasting je betaalt over een huis dat je erft, hangt af van de WOZ-waarde van het huis. Dit bedrag wordt vastgesteld door de gemeente. Vervolgens wordt er bepaald welk deel van het huis van jou is, en welk deel van de bloot eigenaren. Vervolgens worden deze percentages bij je vermogen opgeteld.

Inkomstenbelasting

Wanneer je de vruchtgebruiker bent over een woning of ander vermogend goed, dan moet je hier belasting over betalen. Je kunt er namelijk vruchten van plukken, dus wordt er ook een fictief vermogensrendement over geheven door de Belastingdienst. Met name wanneer het gaat om een geldsom die je hebt geërfd, zul je jaarlijks een deel moeten afstaan wanneer dit bedrag meer is dan de vrijstelling. Dit spaargeld of een extra woning geef je door aan de Belastingdienst in Box 3.

Kun je vruchtgebruik overdragen?

Het kan zijn dat je als overblijvende partner de woning wil overdragen aan je kinderen. Dat kan helaas niet heel eenvoudig, omdat je volgens het testament of volgens de wet de vruchtgebruiker bent en je kinderen het bloot eigendom hebben. Gelukkig zijn er wel mogelijkheden om het vruchtgebruik over te dragen en bijvoorbeeld de woning te huren van de kinderen. Deze constructie ziet dan als volgt uit:

Je hevelt bij de notaris het vruchtgebruik over op je kind(eren), waardoor je alleen nog maar het bloot eigendom hebt en als huurder in de woning zit. Je kinderen bezitten dan het bloot eigendom en het vruchtgebruik. Over deze overdracht moet wel 2% overdrachtsbelasting worden geheven. Ook moet je als huurder officieel een jaar huur betalen tegen 6% van de waarde van de woning. Op deze manier kun je dus afstand doen van je vruchtgebruik zonder uit de woning te verhuizen.

Vruchtgebruik en bloot eigendom zijn lastige begrippen en de regels zijn niet altijd even duidelijk. Wanneer je te maken hebt met een situatie waarin iemand is komen te overlijden, dan is het handig om zo snel mogelijk uit te zoeken wie waar recht op heeft. Daarnaast is het ook goed uit te zoeken wie welke plichten heeft, zoals het betalen van de hypotheek van een geërfd huis. Kom je er niet helemaal uit, schakel dan de hulp in van een professional, zoals een notaris. Wil je meer weten over erfenissen? Lees ook ons artikel over wie wat erft bij overlijden.

Dit artikel is geschreven door Martijn Troch

Zelfstandig ondernemer bij Martijn Troch | Communicatie en Organisatie

LinkedIn